פֿרויען זײַנען אין פֿאַרשיידענע צײַטן געווען אַ קוואַל פֿון שאַפֿערישער באַגײַסטערונג, אָדער ווי מע רופֿט עס אויף דער פּאָעטישער שפּראַך — מוזעס. הײַנט, אין די ערשטע וועסנע־טעג, וואָלט איך געוואָלט דערמאָנען דווקא די ייִדישע פֿרויען, וועלכע זענען געווען מוזעס פֿאַר די ניט־ייִדישע שאַפֿערס, אָפֿט מאָל, קריסטן לויטן גלויבן. וואָס האָט אַזוי צוגעצויגן די ניט־ייִדישע טאַלאַנטן צו די ייִדישע טעכטער? זייער שיינקייט? — פֿאַרשטייט זיך! אָבער וואָס פֿאַר אַ שיינקייט?
דער רוסישער שרײַבער אַלעקסאַנדער קופּרין אין זײַן באַוווּסטער דערציילונג "זשידאָווקאַ" מאָלט אַ ייִדישע פֿרוי: "אָט שטייט די פֿרוי, אויף איר פּנים שפּיגלט זיך אָפּ אַ געטלעכע שיינקייט, וואָס רופֿט אַרויס אַ הייליקע אַנטציקונג. וויפֿל יאָרטויזנטער האָט געדאַרפֿט איר פֿאָלק מיט קיינעם זיך ניט צונויפֿמישן, כּדי צו פֿאַרהיטן די וווּנדערלעכע ביבלישע סימנים... קוקנדיק אויף איר, גלייבסטו, פֿילסט און גלײַך ווי דו זעסט, ווי דאָס דאָזיקע פֿאָלק גייט דורך זײַן אומגלייבלעכע גענעאָלאָגיע, צו משה רבינו, הייבט זיך אויף צו אַבֿרהמען און העכער, נאָך העכער — גלײַך צו דעם גרויסן, שרעקלעכן, נקמה־דאָרשטיקן ביבלישן גאָט... זי איז אַ לעבעדיק רעטעניש, אפֿשר די סאַמע אומפֿאַרשטענדלעכע און די סאַמע גרעסטע אין דער געשיכטע פֿון דער מענטשהייט".
אַן אַנדער רוסישער שרײַבער איוואַן טורגעניעוו אין דער דערציילונג "זשיד" שרײַבט: "...איך האָב דערזען אַ בלאַס פּנים פֿון אַ יונגער זשידאָווקע. איר שיינקייט האָט מיך איבערגערעשט. איך בין געשטאַנען פֿאַר איר און געקוקט שווײַגנדיק אויף איר. זי האָט ניט אויפֿגעהויבן די אויגן..."
זייער וואַרעם האָבן באַשריבן די ייִדישע פֿרוי די גרויסע רוסישע פּאָעטן מיכאַיִל לערמאָנטאָוו און אַלעקסאַנדער פּושקין. "די אויגן שטראַלן ווי דימענטן/און די באַקן זענען צאַרטע ווי פּוך", האָט געשריבן דער זעכצן־יאָריקער לערמאָנטאָוו. וועגן זײַן באַציִונג צו אַ ייִדישקע דערציילט אַ. פּושקין:

יוסף בראָדסקי אין זײַנע פֿאַרשיידענע אינטערוויוען האָט ניט איין מאָל אונטערגעשטראָכן: "איך בין אַ ייִד. אַ הונדערט־פּראָצענטיקער ייִד. מע קאָן ניט זײַן מערער אַ ייִד, ווי איך בין. דער טאַטע, די מאַמע — אָן שום ספֿק. אָן אַ צומיש. נאָר איך מיין, אַז ניט נאָר דערפֿאַר בין איך אַ ייִד..." צי נאָך: "...איך מיין, אַז איך בין אין אַ גרעסערער מאָס אַ ייִד, ווי יענע ייִדן, וואָס האַלטן זיך בײַ אַלע מינהגים..." צי: "מיט דער צײַט פֿיל איך זיך אַ סך אַ גרעסערער ייִד, ווי יענע, וועלכע זענען עולה געווען קיין ישׂראל צי גייען אין סינאַגאָגעס..."
וואָס זשע האָט געהייסן פֿאַרן רוסישן פּאָעט, דעם נאָבעל־געווינער, וועמען מע האָט געבראַכט צו קבֿורה לויט די קריסטלעכע מינהגים, צו זײַן אַ ייִד, חוץ, פֿאַרשטייט זיך, דעם אַנטראָפּאָלאָגישן קאָמפּאָנענט?
יעדער ייִד — אַ שרײַבער, אַן אַקטיאָר, אַ קאָמפּאָזיטאָר, אַ קינסטלער אין אַנדערע קולטורן בכלל און אין דער רוסישער בפֿרט — געפֿינט פֿאַר זיך אַ פּאַסיקע פֿאָרמול, צו פֿאַראייניקן זײַן נאַציאָנאַליטעט מיטן גײַסטיקן לעבן און מיטן גײַסט פֿון אַן אַנדער פֿאָלק. אי ער וויל בלײַבן אַ ייִד פֿאַר זײַן פֿאָלק, אי ער, דער שאַפֿער, וויל ניט זײַן אַ פֿרעמדער פֿאַר דעם פֿאָלק, פֿאַר וועלכן ער שאַפֿט און גיט אָפּ זײַן טאַלאַנט.

יצחק גנוז, ייִדיש־העברעיִשער שרײַבער באַערט מיט ליטעראַטור־פּרײַז

מיט אַ חודש צוריק, האָבן 14 העברעיִשע שרײַבער און דיכטער באַקומען דעם פּרעסטיזשפֿולן ליטעראַטור־פּרײַז א״נ פֿון פֿאַרשטאָרבענעם פּרעמיער־מיניסטער לוי אשכּול. צווישן זיי האָט זיך געפֿונען אונדזער גוט־באַקאַנטער ייִדיש־העברעיִשער שרײַבער יצחק גנוז.
דעם דאָזיקן פּרײַז, פֿאַרן יאָר תשע״ב, האָט פּרעזענטירט מטעם דעם איצטיקן פּרעמיער־מיניסטער ביבי נתניהו, די מיניסטאָרין פֿאַר קולטור און ספּאָרט לימור ליבֿנת, וועלכע האָט אויסגעדריקט איר טיפֿע אָנערקענונג צו די לאַורעאַטן, פֿאַר זייער בײַטראָג צו דער מאָדערנער העברעיִשער ליטעראַטור.
צוו״אַנד האָט זי דערמאָנט, אַז דער דאָזיקער פּרײַז איז עטאַבלירט געוואָרן מיט 42 יאָר צוריק, דורך דעם פּרעמיער לוי אשכּול ז״ל, כּדי צו סטימולירן און דערמוטיקן די שרײַבער און דיכטער אין דאַן נאָך דער יונגער מדינה אָנצוגיין מיט זייער וויכטיקער שעפֿערישקייט און באַרײַכערן די העברעיִשע ליטעראַטור און קולטור אין לאַנד. דערבײַ האָט זי אונטערגעשטראָכן דעם פֿאַקט, אַז אַ דאַנק זייערע ליטעראַרישע דערגרייכונגען, האָט די העברעיִשע ליטעראַטור אין ישׂראל דערגרייכט דעם הײַנטצײַטיקן הויכן ניוואָ.
די זשורי פֿון דעם פּרײַז האָט אײַנגעשלאָסן הײַיאָר אין דער ריי פֿון די 14 לאַורעאַטן אויך דעם העברעיִש־ייִדישן שרײַבער און דיכטער יצחק גנוז.
אין די מאָטיוון פֿון דער זשורי פֿון דעם פּרײַז ווערט צוו״אַנד געזאָגט, אַז די שאַפֿונגען פֿון יצחק גנוז שטעלן מיט זיך פֿאָר אַ מצבֿה אויף אַ תּקופֿה פֿון דעם ייִדנטום אין גלות, אויף דעם אומקום פֿון זײַן משפּחה, ייִדיש־לעבן אין מיזרח־אייראָפּע.
מיט צוויי יאָר צוריק, האָב איך פּערזענלעך געהאַט דעם כּבֿוד, צוזאַמען מיט יצחק גנוז צו באַקומען דעם רובינליכט־פּרײַז אין לייוויק־הויז אין תּל־אָבֿיבֿ.

"דער אויפֿשטײַג און אַראָפּפֿאַל פֿון דער שטאָט מאַהאַגאָני" פֿון בערטאָלד ברעכט און קורט ווײַל

די אָפּערע "דער אויפֿשטײַג און דער אַראָפּפֿאַל פֿון דער שטאָט מאַהאַגאָני" געהערט צו יענעם סאָרט שאַפֿונגען, וואָס פֿיל קולטור־געברויכער האָבן אַן אַנונג איבער דעם; זיי ווייסן מער־ווייניקער, וואָס דאָס איז אַזוינס, זיי האָבן געהערט וועגן דעם... אָבער נישט קיין סך פֿון זיי האָבן דאָס געזען. מיר אָבער, די אָפּערע־גייערס אין ישׂראל, האָבן מזל, מיר האָבן זי ווירקלעך געזען, מיר האָבן באַקומען די מעגלעכקייט זי אָפּצושאַצן אָן פֿאַרמיטלער, אין איר גאַנצן פֿאַרנעם; און דאָס אַ דאַנק דעם קולטורעל־קינסטלערישן אומרו וואָס כאַראַקטעריזירט חנה מוניצן, די דירעקטאָרין פֿון דער ישׂראלדיקער אָפּערע, ווי אויך די קינסטלערישע עצה־געבער אירע.
בערטאָלד ברעכט — טעקסט, קורט ווײַל — מוזיק, פֿאַראייניקן דאָ זייערע טאַלאַנטן אויף אויסצושטאַלטיקן אין איינעם אַ געמיינזאַמע שאַפֿונג; דאָס ערשטע מאָל וואָס אָט די צוויי אויסנעמלעכע קינסטלער האָבן עס געטאָן איז דאָס געווען אין 1928, מיט דער "אָפּערע פֿאַר דרײַ גראָשן"; זייער גרעסטער דערפֿאָלג, וואָס ווערט נאָך אַלץ וואַרעם אויפֿגענומען.

* * *

דאָס וואָס עס איז פֿאָרגעקומען מיט אַ וואָך צוריק אין קרית־מלאכי, אַ שטאָט אויפֿן וועג קיין באר־שבֿע, איז געווען אַן עפֿנטלעכע אָפּשפּיגלונג פֿון דער טראַגעדיע פֿון די טויזנטער און טויזנטער נײַע עולים פֿון עטיאָפּיע, וועלכע זענען פֿאַרשפּרייט איבערן גאַנצן לאַנד.