- English Forward
- Archive אַרכיוו
-
Multimedia
מולטימעדעאַ
- ווידעאָ־קאַנאַל Forverts Video Channel
- „פֿאָרווערטס‟־קול Forverts Voice
- ירושלים, ישׂראל Jerusalem, Israel
- פּאַריז, פֿראַנקרײַך Paris, France
- וואַרשע, פּוילן Warsaw, Poland
- מאָסקווע, רוסלאַנד Moscow, Russia
- בוענאָס־אײַרעס, אַרגענטינע Buenos-Aires, Argentina
- מעלבורן, אויסטראַליע Melbourne, Australia
- לאָס־אַנדזשעלעס, פֿ״ש Los Angeles, US
- אַרכיוו פֿון „פֿאָרווערטס‟־שעה Archive of the Forward Hour
- Store קראָם
-
Blogs
בלאָגס
- פֿרעגט אַן עצה בײַ ד״ר בערגער Dr. Berger Answers Your Health Questions
- דורך ריקיס אויגן Through Riki's Eyes
- ווײַטער Vayter
- נײַעס פֿאַר בני־בית No Place Like Home
- אידיש מיט אן „א‟ Yiddish with an Aleph
- טאָג בײַ טאָג (ייִדיש־קאַלענדאַר) Day by Day (Yiddish Calendar)
- שיין בייקער אין שיין־שאָו Shane Baker in The Sheyn Show
- עונג־שבת Oyneg Shabes
- פּענשאַפֿט Penshaft
- ראָש־חודש מיט ר׳ ליפּא Rosh Chodesh With Reb Lipa
- אוצרות פֿון „פֿאָרווערטס”־אַרכיוו Treasures From the Forverts' Archive
- פֿאַרגעסן און ווידער געדרוקט Forgotten, and Now - Republished
- ייִדישע שרײַבער דערציילן Yiddish Writers Speak
-
Sections
אָפּטיילן
- עדיטאָריאַל Editorial
- ישׂראל, מיטל־מיזרח Israel, Middle East
- פּאָליטיק Politics
- מענטשן און געשעענישן Feature Stories
- פּובליציסטיק Opinion
- קהילה Community
- ייִדיש־וועלט Yiddish World
- אַנטיסעמיטיזם Anti-Semitism
- רוחניות Spirituality
- געשיכטע History
- ליטעראַטור Literature
- קונסט און קולטור Arts & Culture
- אין אָנדענק In Memory
- טשיקאַוועסן Out of the Ordinary
- Home אַהיים
|
דעם 25סטן יוני איז געוואָרן פֿיר יאָר זינט דער ישׂראל־סאָלדאַט גלעד שליט איז בגוואַלד פֿאַרכאַפּט געוואָרן פֿון די "כאַמאַסניקעס" און ווערט בײַ זיי אָפּגעהאַלטן און אַרויסגעשטעלט צום האַנדל, ווי ס'האָט זיך אַמאָל געפֿירט אויף די מיזרח־יאַרידן מיט קנעכט און בהמות. דער פּרײַז איז אָבער הײַנט נישט קיין געלט, נאָר "באַרטער" — אַ ישׂראל־סאָלדאַט פֿאַר אָנדערטהאַלבן טויזנט פּאַלעסטינער אַרעסטאַנטן אין די תּפֿיסות פֿון ישׂראל.
Gerhard Josef Langer. די געשטאַלט פֿונעם גולם האָט אַ לאַנגע און רײַכע ליטעראַרישע געשיכטע אויף פֿאַרשידענע שפּראַכן, אָבער דאָס בוך פֿון גערהאַרד לאַנגער "לסוף האָט דער מענטש געשאַפֿן...", איז, דאַכט זיך, דער ערשטער ראָמאַן, וואָס איז אָנגעשריבן געוואָרן דורך אַ פֿאָרשער פֿון ייִדישקייט. פּראָפֿעסאָר לאַנגער פֿונעם זאַלצבורגער אוניווערסיטעט האָט זיך קונה־שם געווען מיט זײַנע פֿאָרשונגען פֿון תּנ״ך און מדרש. זײַן העלד, מיכאַעל פֿיורסט איז אַ פּראָפֿעסאָר פֿון ייִדישע לימודים אין זאַלצבורג; אַ קריסטלעכער טעאָלאָג, וואָס האָט מיט דער צײַט אָנגעהויבן דענקען און אויפֿנעמען די וועלט מיט ייִדישע אויגן. אויף דער פּאָפּולערער ייִדישער ראַדיאָ־פּראָגראַם אין ניו־יאָרק, "זאבֿ ברענער שאָו" האָט מען פּלוצלינג דערהערט אַ רירנדיקע רעקלאַמע. אין אַ היימיש־חסידישן ייִדיש זאָגט אַ פֿרוי: "איך בין די מאַמע פֿון יואלי ענגלמאַן. יואלי איז אַ מיטגעמאַכטער פֿון ׳מאָלעסטיישאָן׳ [סעקסועלע באַלעסטיקונג], אַלס קינד, פֿון זײַן מנהל אין חדר מיט 15 יאָר צוריק. דער זעלבער מנהל איז הײַנט אַ מלמד פֿון ייִנגלעך אין זעלבן חדר, און די הנהלה טוט אים אומפֿאַרשעמטערהייט באַשיצן. די שוידערלעכע עוולה און געוואַלדיקער חילול־השם קען קומען צו אַ מסקנה נאָר דורכן "טשײַלד וויקטימס אַקט" (Child Victims Act)*, וואָס וועט צווינגען די הנהלה צו באַשיצן אומשולדיקע ייִדישע קינדער, אַנשטאָט דעם שולדיקן מלמד. ס׳איז באמת ניט מעגלעך צו פֿאַרגלײַכן דעם ייִדישן חורבן אין מיזרח־אייראָפּע בעת די 40ער יאָרן מיטן רוואַנדישן אין צענטראַל־אַפֿריקע בעת די 1990ער יאָרן. "אינה דומה ראיה לשמיעה", זאָגט די גמרא, אַז אַן אַליין דורכגעמאַכטן חורבן קען מען ניט פֿאַּרגלײַכן מיט אַן אויסגעפֿאָרשטן. אין ביידע פֿאַלן זענען נעבעך אומגעקומען מיליאָנען נפֿשות. נאָר אין איין פֿאַל זענען זיי אונדזערע אייגענע עלטערן, קרובֿים און פֿרײַנד; לערערס און רביים, וואָס מיר האָבן זיי אַליין גוט געקענט, און אינעם אַנדערן פֿאַל, זענען זיי אומבאַקאַנטע מענטשן, אָן אַ פּרצוף און אָן אַ פּנים. פֿרעג איך אײַך: וועלכער חורבן איז געווען אַן ערגערער, זייערער צי אונדזערער? איך האָב אַמאָל, שוין אַוודאי מיט אַ דרײַסיק אָדער פֿערציק יאָר צוריק, אַרײַנגעשטעלט אין מײַנעם אַן אַרטיקל פֿאַר אַ ייִדישן זשורנאַל, אין אַ רעמל, דעם סלאָגאַן פֿון דעם פֿרוכטן־מאַרק: "קויף דעם שלום הײַנט, ווײַל מאָרגן וועט ער ווערן טײַער". אין קעגנזאַץ צו די פֿרוכטן אָדער אַנדערע סחורות אויפֿן מאַרק, איז דער שלום פֿון תּמיד אָן געווען אַ טײַערע סחורה, וואָס האָט אויך נישט געליטן, און לײַדט נישט, פֿון קיין אינפֿלאַציע — חוץ דעם אַבסטראַקטן באַגריסונגס־ און געזעגענונגס־ווערטל "שלום", וואָס איז דווקא ביליק און "געניסט" גראָד יאָ פֿון דער אינפֿלאַציע. אין דער פֿריִערדיקער פּרשה ווערט דערציילט, ווי דער בייזער מכשף בלעם און דער רישעותדיקער קיניג בלק האָבן זיך דערטראַכט צו אַן עצה, ווי אַזוי צו ברענגען אַ היזק דעם ייִדישן פֿאָלק. זיי האָבן אַרײַנגעשיקט אַ גרופּע מואבֿישע פֿרויען אינעם ייִדישן לאַגער, כּדי זיי זאָלן זינדיקן מיט די ייִדן און אײַנרעדן זיי צו דינען עבֿודה-זרה. ווען פּינחס, אַן אייניקל פֿון אַהרן הכּהן, האָט דערזען, אַז אַ פּראָמינענטער ייִד, דער נשׂיא פֿונעם שבֿט־שמעון, האָט פֿאַרפֿירט אַן אינטימע באַציִונג מיט אַ פּרינצעסין פֿון מדין, האָט ער אַרויסגעכאַפּט זײַן שווערד און דערהרגעט זיי ביידע. די שטודיע פֿון ייִדישן פֿאָלקלאָר האָט, במשך פֿון 150 יאָר, זיך גאָר אַ סך אַנטוויקלט. אויב מע פֿאַרגלײַכט פּראָפֿ׳ דבֿ נויס אַרטיקל אין דער "ענציקלאָפּעדיע יודאַיִקאַ" פֿון 1971, וואָס מיר האָבן באַטראַכט אינעם פֿריִערדיקן אַרטיקל אין אונדזער פֿאָלקלאָר־רובריק, מיט די אַרטיקלען וועגן ייִדישן פֿאָלקלאָר פֿון דער "Jewish Encyclopedia" פֿון 1903, זעט מען ווי ווײַט דער באַנעם פֿון פֿאָלקלאָר צווישן די אַקאַדעמיקער און פֿאָרשער האָט זיך געביטן. דעם באַגריף פֿון "בלוטיקן זונטיק" אַסאָציִיִרט מען מיט עטלעכע טרויעריקע געשעענישן, וואָס זײַנען פֿאָרגעקומען אין פֿאַרשיידענע תּקופֿות און פֿאַרשיידענע לענדער. אין רוסלאַנד איז עס, פֿאַרשטייט זיך, דער זונטיק דעם 9טן (אָדער דעם 22סטן, לויטן מאָדערנעם קאַלענדאַר) יאַנואַר 1905, ווען די צאַרישע אַרמיי האָט געשאָסן אין אַ פֿרידלעכער דעמאָנסטראַציע. אין בריטישן און אירלענדישן היסטאָרישן זכּרון איז עס גאָר אַן אַנדער טאָג — דער 30סטער יאַנואַר 1972, ווען בריטישע זעלנער פֿון אַ פּאַראַשוטיסטן-רעגימענט האָבן גענומען שיסן אין אירלענדיש-קאַטוילישע דעמאָנסטראַנטן. שוין דאָס זעקסטע מאָל, ווי עס קומען פֿאָר אין דער אָפֿיציעלער רעזידענץ פֿון פּרעזידענט פֿון דער מדינה, שמעון פּערעס אין ירושלים, באַגעגענישן אין דער סעריע "ספֿרות ותרבות בבֿית־הנשׂיא" — ליטעראַטור און קולטור אין בית־הנשׂיא. מיטוואָך, דעם 23סטן יוני, איז די באַגעגעניש געווען געווידמעט דער טעמע: "היידיש — תּרבותה והתעוררותה" — ייִדיש, איר קולטור און איר אויפֿוואַכונג. עס איז געווען אַ הייסער זומער־נאָכמיטאָג. הונדערטער מענטשן, יונג און אַלט, האָבן געשטראָמט צו בית־הנשׂיא, כּדי אָנטייל צו נעמען אין דער דאָזיקער אָנזעעוודיקער און חשובֿער באַגעגעניש. יעדער איינער פֿון זיי, וואָס ייִדיש איז אים ליב און טײַער, אָדער וועלכער האָט אַ באַזונדערס וואַרעמען געפֿיל צו ייִדיש, צוזאַמען מיט דער גרויסער צאָל "ייִדישע שרײַבער און דיכטער, אַקטיאָרן פֿון דער ייִדישער בינע, ייִדיש־לערער און ייִדישע קולטור־טוער האָבן געפֿילט אַ דערהייבונג זיך צו טרעפֿן פּנים־אל־פּנים מיט דעם פּרעזידענט פֿון דער מדינה לכּבֿוד דעם נײַעם אַדרעס פֿאַר ייִדיש, וואָס מיר פֿײַערן אין "בן־גוריון־אוניווערסיטעט", דאָ אין באר־שבֿע, ווילט זיך זאָגן אַ פּאָר ווערטער וועגן ייִדיש־אַדרעסן בכלל. אַדרעסן זענען אַ נײַעס אויף דער ייִדישער גאַס. רש״י האָט קיין אַדרעס ניט געהאַט. דער קאָצקער רבי אויך ניט. אָבער אָן צעגליאַנע נומ׳ 1 — פּרצעס באַרימטער אַדרעס אין וואַרשע — וואָלט אַ גאַנצער דור שרײַבער־אָנהייבערס ניט געהאַט וווּהין עולה־רגל צו זײַן, ניט געהאַט וווּהין אָנצוקלאַפּן אין טיר, מיט קלאַפּנדיקע הערצער. שפּעטער, איז דער שרײַבער־פֿאַראיין אויף טלאָמאַצקי 13 געוואָרן דער צענטראַלער אַדרעס פֿאַר דער ייִדישער ליטעראַטור אין פּוילן. אָבער אויף צו בלײַבן וויטאַל, פֿילפֿאַרביק, מוז אַ קולטור פֿאַרמאָגן מערערע אַדרעסן: איציק גאָטעסמאַן האָט שוין דערמאָנט אין זײַן רובריק, אַז אין די לעצטע צען יאָר האָבן זיך באַזעצט אין ישׂראל קאַווקאַזער און אַזערבײַדזשאַנער ייִדן און שוין באַוויזן אויפֿצושטעלן אַ טעאַטער אין זייער מוטערשפּראַך — יודעאָ־יואַהוריש און יודעאָ־טאַט. איינע איז באַזירט אויף פּערסיש און לשון־קודש, די אַנדערע — אויף טערקיש און לשון־קודש. אין אָקטאָבער 1930 האָט זיך אין מאָסקווע באַוויזן אַ צײַטונג אויף ענגליש "מאָסקאַו ניוס". די רעדאַקטאָרין, אַנאַ-לויִז סטראָנג, איז געווען אַן אַמעריקאַנער זשורנאַליסטקע מיט גאַנץ עקסצענטרישע אידעאָלאָגישע איבערצײַגונגען; איינע פֿון די פּען-מענטשן וואָס פֿלעגן באַשרײַבן די וועלט ניט אַזוי, ווי זיי האָבן זי געזען, נאָר אַזוי, ווי זיי האָבן זי געוואָלט זען. די ענגלישע צײַטונג האָט זיך באַוויזן אין רוסלאַנד, ווײַל צו יענער צײַט האָט מאָסקווע און אַנדערע גרויסע שטעט אין סאָוועטן-פֿאַרבאַנד גענומען זיך אָנפֿילן מיט ענגליש-רעדנדיקע מיגראַנטן. אייניקע פֿון זיי זײַנען געקומען, דער עיקר, פֿון די פֿאַראייניקטע שטאַטן, אָנגעלאָדן מיט אידעען פֿון בויען אַ נײַע סאָציאַליסטישע געזעלשאַפֿט; |