געשיכטע, פּובליציסטיק, רעליגיע
אַנרי קאָרבען

נישט לאַנג צוריק האָט דער מחבר פֿון די שורות איבערגעלייענט אַנרי קאָרבענס בוך "די געשיכטע פֿון איסלאַמישער פֿילאָסאָפֿיע". קאָרבען (1903—1978), אַ פֿראַנצויזישער פֿילאָסאָף און אַ פּראָפֿעסאָר פֿונעם סאָרבאָנער אוניווערסיטעט, איז געווען אַן אויסגעצייכנטער קענער פֿון סופֿיזם — דער מוסולמענישער מיסטיציזם. אין פֿאַרגלײַך מיט דעם פֿאָרמעלן "טרוקענעם" צוגאַנג פֿונעם גרויסן אַקאַדעמישן קבלה־פֿאָרשער גרשום שלום, וועלכער האָט געלעבט אין דער זעלבער תּקופֿה, האָבן קאָרבענס ווערק אַ וווּנדערלעכן ראָמאַנטישן טעם.

פּובליציסטיק
פֿון משה לעמסטער (‫ישׂראל)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

לענגויס אַ דאָרפֿישן טראָטואַר גייט אַ היגער לערער מיט זײַן זעקס־יעריק טעכטערל. אין מיטן וועג פֿאָרט דורך אַ נײַער אויטאָ. דער שאָפֿער פֿונעם אויטאָ גיט אַ סיגנאַל. דאָס טעכטערל פֿרעגט:

— טאַטע, וואָס סיגנאַליזירט ער?

— דאָס איז דורכגעפֿאָרן מײַנער אַ שילער!

זיי גייען ווײַטער. נאָך איין אויטאָ פֿאָרט דורך און גיט אַ סיגנאַל.

— טאַטע, וואָס סיגנאַליזירט ער?

— דאָס איז דורכגעפֿאָרן מײַנער אַ שילער!

די דריטע מאַשין גיט דעם לערער אַ סיגנאַל.

— טאַטע, וואָס סיגנאַליזירט ער?

ליטעראַטור, פּובליציסטיק, ייִדיש־וועלט, געשיכטע
פֿון גענאַדי עסטרײַך (‫אַמעריקע)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

מיט זיבן יאָר צוריק איז אַרויס מײַן בוך אונטערן טיטל In Harness, וואָס איז (דער טיטל, הייסט עס) אַן איבערזעצונג פֿון "אין שפּאַן" — אַזוי האָט געהייסן דער ייִדישער ליטעראַרישער זשורנאַל, וואָס האָט זיך באַוויזן אין 1926 און ניט דערלעבט ביזן סוף פֿון יענעם יאָר. דוד בערגעלסאָן איז געווען די צענטראַלע פֿיגור אין דעם זשורנאַל, און זײַן אַרטיקל וועגן די דרײַ ייִדיש-צענטערס, מיטן אָפּגעבן די בכורה דעם סאָוועטן-פֿאַרבאַנד און ניט פּוילן צי אַמעריקע, איז געוואָרן אַן ענין, וועלכן מע האָט הייס אַרומגערעדט אין דער ייִדישער פּרעסע. דעם ענין פֿון די צענטערס פֿאַרגעסט מען ניט אויך עד-היום-הזה, לכל-הפּחות — אין דער אַקאַדעמישער ליטעראַטור.

‫פֿון רעדאַקציע

שוין עטלעכע טעג גייט אין ישׂראל אָן אַן עכטע ראַקעטן־מלחמה; פֿון עזה אויף די דרום־שטעט זײַנען שוין אַרויסגעלאָזט געוואָרן אַרום 200 (און ביז מיר שרײַבן דעם אַרטיקל — נאָך מער) ראַקעטן און אַרום 30 מענטשן זײַנען פֿאַרוווּנדעט געוואָרן. די ראַקעטן פֿאַלן אויף די גרעסערע שטעט — אַשדוד, אַשקלון, באר־שבֿע און גדרה. די לימודים אין די לערן־אַנשאַלטן זײַנען אויף אַ צײַט אָפּגעשטעלט. די באַפֿעלקערונג איז אָנגעשטרענגט און געפֿינט זיך אין אַ כּסדרדיקער סכּנה, נישט געקוקט דערויף, וואָס דער אַזוי גערופֿענער קעגן־ראַקעטן־קופּאָל שיסט אַראָפּ ביז 90% פּאַלעסטינער "קאַסאַמען" און מינעס. אָבער די 10% וואָס טרעפֿן צום ציל איז גענוג, כּדי דעסטאַביליזירן דאָס טאָג־טעגלעכע לעבן פֿון די אײַנוווינער.
פֿאַרשטייט זיך, אַז די ישׂראלדיקע מיליטערישע כּוחות ענטפֿערן אויף די באַשיסונגען און טוען עס מיט הצלחה. ווי באַוווּסט, האָט זיך די נײַע ראַקעטן־מלחמה אָנגעהויבן נאָך דעם, ווי די ישׂראלדיקע עראָפּלאַנען האָבן צעשמעטערט דעם אויטאָ, אין וועלכן ס’איז געפֿאָרן זוכייראַ על־קייסי, דער פֿירער פֿון דער פּאַלעסטינער טעראָריסטישער אָרגאַניזאַציע "קאָמיטעטן פֿון פֿאָלקס־ווידערשטאַנד" און נאָך איינער אַ טעראָריסט, וואָס איז לעצטנס באַפֿרײַט געוואָרן פֿון דער ישׂראל־תּפֿיסה אין די ראַמען פֿונעם "שליט־אויסטויש".
יעדעס מאָל, ווען עס הייבט זיך אָן אַן אינטענסיווע קאָנפֿראָנטאַציע צווישן די פּאַלעסטינער און ישׂראלים, קומען אויף פֿראַגעס, וואָס נישט זעלטן טראָגן זיי אויך געוויסע סתּירות. פֿאַרשטייט זיך, אַז ליקווידירן די טעראָריסטן, וואָס פּלאַנירן טעראָריסטישע אַטאַקעס, איז אַ וויכטיקע אויפֿגאַבע פֿאַר דער אַרמיי. יעדנפֿאַלס, אין דעם פֿאַל איז עס טאַקע אַזוי געווען: קייסי און זײַנע מיליטאַנטן, לויט די אויסשפּיר־ידיעות, האָבן פּלאַנירט דורכצופֿירן אַ ריי טעראָריסטישע אַטאַקן קעגן ישׂראל.

‫רעפּאָרטאַזשן

דער בדחן בײַם סקלאָיער שטיבל אין באָראָ־פּאַרק
דאָס יאָר האָט דער יום־טובֿ פּורים זיך אָנגעהויבן אַ ביסל פֿריִער, ווײַל פֿינף טעג פֿאַר פּורים, שבת־צו־נאַכטס, דעם 3טן מאַרץ, האָט די אָרגאַניזאַציע "ייִדן פֿאַר עקאָנאָמישן און סאָציאַלן יושר" געפּראַוועט פּורים אין אַן אינדוסטריעלן סקלאַד אין אַ געגנט פֿון ברוקלין וואָס איז באַקאַנט פֿאַר אירע פֿאַבריקן, אָבער נישט ווי אַן אָרט צו וווינען. פֿון דעסטוועגן, נישט געקוקט אויף די פּוסטע, פֿינצטערע גאַסן איז געקומען אַ גרויסער עולם, עטלעכע הונדערט יונגע־לײַט, צו דער שׂימחה, און ס׳רובֿ אָנטיילנעמער האָבן זיך פּורימדיק פֿאַרשטעלט.
ווי אַ פֿאַרווײַלונג, האָט מען אויפֿגעפֿירט אַ פּורים־שפּיל אויף ענגליש, "דײַנע המן־טאַשן הרגענען מיך אַוועק"; אַ ספּעקטאַקל מיט אַ פּראָגרעסיוון סדר־היום, געשריבן און רעזשיסירט פֿון דזשעני ראָמיין. די שפּיל האָט מיט הומאָר אַרויסגעהויבן פֿאַרשיידענע סאָציאַלע פּראָבלעמען אין דער ניו־יאָרקער געזעלשאַפֿט, און נישט געלאָזט דעם עולם פֿאַרגעסן, אַז זיי זענען מחויבֿ צו העלפֿן. אינעם מוזיקאַלישן טייל האָט מען געהערט ייִדיש, ווען דער קאַפּעלמײַסטער, אַבֿי פֿאָקס־ראָזען, האָט געזונגען מיטן עולם "באַלעבאָסטע זיסינקע" און אַנדערע ייִדישע לידער.
צו הערן די מגילה, ערבֿ פּורים, זענען געפֿאָרן מײַן פֿרוי נחמה און איך צו דער אַזוי־גערופֿענער "6טער גאַס־שיל" אין מאַנהעטן, וווּ דער אָרטאָדאָקסישער רבֿ איז גרעג וואָל, אַ באַקאַנטער דזשעז־סאַקסאָפֿאָניסט. פֿאַר אים איז דער פּורים טאַקע געווען אַ יום־טובֿ: ער האָט קוים מיט צרות נאָך פֿאַרשיידענע פּראָצעסן אין געריכט, באַקומען דאָס רעכט אָנצופֿירן מיט דער שיל, נאָך דעם ווי אַ גרופּע פֿונעם מנין, אָנגעפֿירט פֿון חב״דניקעס, האָבן זיך אַרויסגעשטעלט ווי די אמתע באַלעבאַטים פֿון דער סינאַגאָגע. דער לעגאַלער קאַמף, הער איך, האָט זיך נאָך אין גאַנצן נישט געענדיקט...

געזעלשאַפֿט
פֿון מרדכי דוניץ (ירושלים)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

די פּאָליציי אין אַשדוד קוקן איבער דעם היזק נאָכן אַטאַק פֿון אַ ראַקעט פֿון עזה, מאָנטיק
מיט עטלעכע וואָכן צוריק האָבן מיר געהאָפֿט, אַז הײַיאָר וועלן מיר קענען פֿײַערן דעם יום־טובֿ פּורים אין אַ מער געמיטלעכער און רויִקער שטימונג, לויט דעם טראַדיציאָנעלן שטייגער און אָנזאָג "משניכנס אָדר מרבין בשׂימחה", אַז מיטן אָנקום פֿון חודש אָדר, וועלן מיר אָנהייבן צו מאַכן די הכנות צו דעם פֿריילעכן יום־טובֿ, וואָס פֿאַלט אויס דעם 14טן טאָג פֿון חודש, און פֿון פּורים צו פּסח, דעם יום־טובֿ פֿון פֿרילינג און באַפֿרײַונג, איז שוין ניט ווײַט...
הײַיאָר זענען מיר אין ישׂראל געווען געבענטשט מיט אַ סך רעגנס וואָס האָבן אָנגעפֿילט די שטענדיק טרוקענע טײַכן און קוואַלן, מיט ממש שטורעמדיקע וואַסערן.
דער באַרג חרמון אין צפֿון פֿון לאַנד, און אַנדערע הויכע פּלעצער, זענען באַדעקט געוואָרן מיט אַ ווײַסן, טיפֿן שניי־באַדעק, אַפֿילו ירושלים האָט זוכה געווען צו עטלעכע טעג פֿון דעם זעלטענעם שניי, וואָס האָט פֿאַרשאַפֿט קינד־און־קייט אַ סך פֿאַרגעניגן.
די וואַרעמע זון האָט צעפּראַלט די קנאָספּן פֿון די ביימער, און אַלץ אַרום האָט זיך צעבליט מיט פֿיל פֿאַרביקע בלומען און זאַפֿטיקע גרינע גראָזן און צוויטן, וואָס פֿאַרשיכּורן ממש יעדן איינעם מיט זייערע אַראָמאַטישע ריחות.
מיר האָבן געהאָפֿט, אַז דער הײַיאָריקער פֿרילינג וועט אונדז ברענגען אַ ביסל רו און גענעזונג צו אונדזער פֿיזישן און גײַסטיקן צושטאַנד, אַ פֿאַרלײַכטערונג און אַ געוויסע לייזונג צו אַלע אונדזערע פּאָליטישע, עקאָנאָמישע, געזעלשאַפֿטלעכע און אַפֿילו פּערזענלעכע פּראָבלעמען, וואָס באַשעפֿטיקן אונדז און באַשווערן אונדזער טאָג־טעגלעך לעבן.
מיר האָבן געהאָפֿט, אַז אין ליכט פֿון די פּאָליטישע געשעענישן וואָס האָבן אויפֿגערודערט די מערסטע שכנותדיקע לענדער אַרום אונדז, וועט אונדזער קליין לענדעלע אויסמײַדן אַלע מעגלעכע געפֿאַרן און סכּנותדיקע ענדערונגען, און פֿאַרבלײַבן אַן אינדזל פֿון אײַנגעהאַלטענער זעלבסט־באַהערשונג. און לייזן אירע אינערלעכע און אויסערלעכע פּראָבלעמען מיט ווירדע, כּבֿוד און זיכערהייט.

‫פֿון רעדאַקציע

אָנהייב די פֿאַרגאַנגענע וואָך האָט דער אַמעריקאַנער פּרעזידענט באַראַק אָבאַמאַ זיך געטראָפֿן מיטן ישׂראל־פּרעמיער בנימין נתניהו. אַוודאי, האָט קיינער פֿון דער טרעפֿונג קיין סוד נישט געמאַכט; מ’האָט אַפֿילו געוווּסט וואָס ס’וועט זײַן די הויפּט־טעמע פֿון זייער טרעפֿונג, אָבער וואָס איז פֿון דער דאָזיקער טרעפֿונג אַרויס, ווייסן נאָר די וואָס מוזן עס וויסן.
אַזאַ פֿאַרנעפּלטקייט פֿאַרשפּרייט זיך איבער אַלעמען, וואָס האָט אַ שײַכות צו דער איראַנער נוקלעאַרער פּראָגראַם און דער רעאַקציע פֿון ישׂראל און די פֿאַראייניקטע שטאַטן אויף דער לייזונג פֿון דער פֿראַגע. אַז דער אַיאַטאָלאַ־רעזשים איז נאָענט צו דער רעאַליזאַציע פֿון זײַנע נוקלעאַרע אַמביציעס און וועט מיט אײַנגעשפּאַרטקייט דערגרייכן דעם ציל — אין דעם צווייפֿלט שוין קיינער נישט. די פֿראַגע הײַנט איז — ווען?
די מעדיאַ פֿון ביידע לענדער רעדט שוין אַרום אַפֿילו נישט דעם פֿאַקט אַליין, אַז דער טעהעראַנער נוקלעאַרער קנופּ קאָן נאָר צעהאַקט ווערן דורך אַ מיליטערישן אַטאַק; הײַנט רעדט מען שוין וועגן פּרטים פֿון אָט דעם אַטאַק. נאָך מער: עס ווערן פֿאָרגעלייגט און אַנאַליזירט קאָנקרעטע פּלענער ווי אַזוי דאָס צו טאָן. צווישן זיי ווערט אויך אָנגערופֿן אַ פּלאַן פֿון פּינקטלעך־אָרטיקע ראַקעטן־באָמבאָרדירונגען פֿון די נוקלעאַרע אָביעקטן, קאָמבינירט מיט ספּעציאַליזירטע מיליטער־אָפּעראַציעס אויף דער ערד.
צוריק גערעדט, נישט געקוקט דערויף, וואָס אַ סך פֿירער, אָנהייבנדיק פֿון סאַודיע־אַראַביע ביז די לענדער פֿון דער פֿאַראייניקטער אייראָפּע, פֿאַרשטייען אין תּוך, אַז ס’איז סכּנות־נפֿשות צו דערלאָזן איראַן צו האָבן אַן אַטאָם־באָמבע — זײַנען זיי נישט גרייט אָנצונעמען אַ באַשלוס דעם דאָזיקן "קנופּ" צעהאַקן מיט כּוח.

פּובליציסטיק
פֿון גענאַדי עסטרײַך (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

חיים ליבערמאַן
איך האָב זיך געקליבן שרײַבן וועגן גאָר אַן אַנדער ענין. אָבער עס מאַכן זיך צו מאָל אַזעלכע זאַכן, וועגן וועלכע מע זאָגט, אַז דער מענטש טראַכט און גאָט לאַכט. עפּעס אַזוינס איז מיט מיר געשען איידער איך האָב זיך צוגעזעצט צום קאָמפּיוטער.
אין דער פֿרי בין איך אַוועק אין ייִוואָ. איך טו עס כּמעט יעדע וואָך, ווײַל עס זאַמלען זיך אָן כּלערליי זאַכן, אַן ענטפֿער אויף וועלכע קען געבן אָדער די ביבליאָטעק אָדער דער אַרכיוו פֿון אָט דער אוניקאַלער ייִדישער אינסטיטוציע. דאָס מאָל האָב איך באַטראַכט, דער עיקר, מאַטעריאַלן פֿאַרבונדן מיט חיים ליבערמאַנען. געווען אַ מאָל אין "פֿאָרווערטס" אַזאַ קאָלירפֿולע פֿיגור. אָט וואָס עס האָט וועגן אים געשריבן הלל ראָגאָף אין זײַן בוך "דער גײַסט פֿון ‘פֿאָרווערטס’":
ווען ליבערמאַן איז אָנגעקומען אַרבעטן אין "פֿאָרווערטס" אין 1924 האָט ער שוין געהאַט אַ רעפּוטאַציע ווי אַ שאַרפֿער פּאָלעמיקער און האָט זיך שוין געהאַט אַײַנגעשאַפֿט אַ רעכט ביסל שׂונאים צווישן די שרײַבערישע גדולים. די גרעסטע פּובליציסטישע שלאַכט האָט ער געהאַט אָנגעפֿירט קעגן דר. חיים זשיטלאָווסקי אין דער פּועלי-ציוניסטישער צײַטונג "די צײַט", וווּ ער איז געווען אַ מיטאַרבעטער. אין "פֿאָרווערטס" האָט ער די ערשטע עטלעכע יאָר ניט געהאַט קיין געלעגנהייט צו פֿירן קאַמפֿן און פּאָלעמיק. ...
אַ פּאָלעמישע פֿיגור איז ליבערמאַן געוואָרן, ווען ער האָט אָנגעהויבן אַרויסצוּווײַזן אין זײַנע אַרטיקלען רעליגיעזע נייגונגען.

פּובליציסטיק
פֿון משה לעמסטער (‫ישׂראל)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

פֿרויען זײַנען אין פֿאַרשיידענע צײַטן געווען אַ קוואַל פֿון שאַפֿערישער באַגײַסטערונג, אָדער ווי מע רופֿט עס אויף דער פּאָעטישער שפּראַך — מוזעס. הײַנט, אין די ערשטע וועסנע־טעג, וואָלט איך געוואָלט דערמאָנען דווקא די ייִדישע פֿרויען, וועלכע זענען געווען מוזעס פֿאַר די ניט־ייִדישע שאַפֿערס, אָפֿט מאָל, קריסטן לויטן גלויבן. וואָס האָט אַזוי צוגעצויגן די ניט־ייִדישע טאַלאַנטן צו די ייִדישע טעכטער? זייער שיינקייט? — פֿאַרשטייט זיך! אָבער וואָס פֿאַר אַ שיינקייט?
דער רוסישער שרײַבער אַלעקסאַנדער קופּרין אין זײַן באַוווּסטער דערציילונג "זשידאָווקאַ" מאָלט אַ ייִדישע פֿרוי: "אָט שטייט די פֿרוי, אויף איר פּנים שפּיגלט זיך אָפּ אַ געטלעכע שיינקייט, וואָס רופֿט אַרויס אַ הייליקע אַנטציקונג. וויפֿל יאָרטויזנטער האָט געדאַרפֿט איר פֿאָלק מיט קיינעם זיך ניט צונויפֿמישן, כּדי צו פֿאַרהיטן די וווּנדערלעכע ביבלישע סימנים... קוקנדיק אויף איר, גלייבסטו, פֿילסט און גלײַך ווי דו זעסט, ווי דאָס דאָזיקע פֿאָלק גייט דורך זײַן אומגלייבלעכע גענעאָלאָגיע, צו משה רבינו, הייבט זיך אויף צו אַבֿרהמען און העכער, נאָך העכער — גלײַך צו דעם גרויסן, שרעקלעכן, נקמה־דאָרשטיקן ביבלישן גאָט... זי איז אַ לעבעדיק רעטעניש, אפֿשר די סאַמע אומפֿאַרשטענדלעכע און די סאַמע גרעסטע אין דער געשיכטע פֿון דער מענטשהייט".
אַן אַנדער רוסישער שרײַבער איוואַן טורגעניעוו אין דער דערציילונג "זשיד" שרײַבט: "...איך האָב דערזען אַ בלאַס פּנים פֿון אַ יונגער זשידאָווקע. איר שיינקייט האָט מיך איבערגערעשט. איך בין געשטאַנען פֿאַר איר און געקוקט שווײַגנדיק אויף איר. זי האָט ניט אויפֿגעהויבן די אויגן..."
זייער וואַרעם האָבן באַשריבן די ייִדישע פֿרוי די גרויסע רוסישע פּאָעטן מיכאַיִל לערמאָנטאָוו און אַלעקסאַנדער פּושקין. "די אויגן שטראַלן ווי דימענטן/און די באַקן זענען צאַרטע ווי פּוך", האָט געשריבן דער זעכצן־יאָריקער לערמאָנטאָוו. וועגן זײַן באַציִונג צו אַ ייִדישקע דערציילט אַ. פּושקין:

‫פֿון רעדאַקציע

די צווייטע וועלט־מלחמה, מיט איר אינדוסטריעלער מאַשין פֿון אומקום, וואָס האָט אַוועקגעטראָגן צענדליקער מיליאָנען לעבנס, האָט נאָך דער מלחמה געצוווּנגען די וועלט־פֿירער צו באַטראַכטן אַנדערע קריטעריעס פֿון מענטשלעכער ציוויליזאַציע. אַזוי איז אין דער פּאָליטיק פֿון דער מערבֿ־וועלט אויפֿגעקומען די נײַע אידעאָלאָגיע פֿון אַ "הומאַניסטישן כאַראַקטער". דער הויכפּונקט אין דער דאָזיקער אידעאָלאָגיע ווערט אָנגערופֿן דאָס "מענטשלעכע לעבן"; נישט נאָר דאָס וווילזײַן פֿון דער מלוכה.
אָט דער פּרינציפּ האָט צעשאָקלט די לאַנג־דויערנדיקע קאָלאָניאַלע סיסטעם אין די 1950ער יאָרן; דער דאָזיקער הומאַניטאַרער צוגאַנג איז געלעגן אויך אינעם יסוד פֿונעם קאַמף קעגן דעם אַזוי גערופֿענעם סאָציאַליסטישן לאַגער און זײַן צענטער — סאָוועטן־פֿאַרבאַנד.
און עס האָט שוין אויסגעזען, נאָכן קראַך פֿון דעם סאָוועטישן מאָנסטער, אַז שוין — די אידעאָלאָגיע פֿון מענטשלעכקייט האָט, סוף־כּל־סוף, געזיגט. דער מענטש האָט פֿאַרשטאַנען, אַז העכערס און טײַערס פֿון זײַן לעבן האָט קיין שום וווילזײַן נישט די ווערט!
קומט דער 11טער סעפּטעמבער 2001. דער נײַער מילעניום ווערט געבוירן אונטער דער גרינער פֿאָן פֿון איסלאַמישן פֿונדאַמענטאַליזם. דער מערבֿ שפּרינג ממש אויף: "סטײַטש, מיר האָבן דאָך געבראַכט אַ נײַע אידעאָלאָגיע פֿון מענטשלעכקייט, פֿון שאַצן דאָס מענטשלעכע לעבן; און דאָ קריכט פֿון דער פֿינצטערניש אַרויס אַ נײַע אידעאָלאָגיע, וואָס פּריידיקט זעלבסטמאָרד לטובֿת אַללאַ און אַ כאָפּטע בתולות!" אַזוי גייט אַרײַן אין אונדזער טאָג־טעגלעכקייט דער טויטלעכער באַגריף "הייליקער דזשיהאַד".

געזעלשאַפֿט
פֿון מרדכי דוניץ (ירושלים)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

מיר האָבן דערלעבט אַ צײַט, אַז עס איז שוין ניט נייטיק צו קומען פּערזענלעך צום כּותל־המערבֿי, כּדי דאָרטן צו דאַווענען אַ "שחרית", אַ מינחה" אָדער אַ "מעריבֿ", זיך אויסוויינען דאָס האַרץ צום רבונו־של־עולם, אַרײַנצולייגן אַ קוויטל מיט בקשות צווישן די שפּאַלטן און אַ קוש טאָן די אַלטע שטיינער פֿאַרן אַוועקגיין אַהיים...
מען קען שוין איצט אײַנקויפֿן אַ שטיין פֿון דער הייליקער וואַנט, אָדער אַ ביסל ערד פֿון דעם הייליקן פּלאַץ אַרום אים, אויף דעם "ליציטאַציע־וועבזײַטל" פֿון דער ווײַטנס, זיצנדיק אין דער היים אויף דער באַקוועמער סאָפֿע אין סאַלאָן, ניט נאָר אין ירושלים, נאָר טאַקע אויך אויף דער אינטערנעץ אין דער גאָרער וועלט.
דער רבֿ, וועלכער איז ממונה אויף דעם כּותל־המערבֿי, הרבֿ שמואל ראַבינאָוויטש, האָט מודיע געווען, אַז ער האָט לעצטנס אַרויסגעשיקט אַ פּראָטעסט־בריוו צו די באַלעבאַטים פֿון דעם דאָזיקן קאָמערציעלן וועבזײַטל, אַז זיי זאָלן אומבאַדינגט אָפּשטעלן דעם שווינדל פֿון פֿאַרקויפֿן אַ שטיין, אָדער אַ ביסל ערד פֿון דעם הייליקן פּלאַץ אַרום אים.
דער "פּראָדוקט" אין פֿאָרעם פֿון אַ לאַמינירט פּלאַסטיק־קאַרטל, טראָגט דעם נאָמען "אַ שטיקל שטיין פֿון כּותל־המערבֿי — ישו־הנוצרי אין ירושלים". דער פּרײַז פֿון דעם דאָזיקן "הייליקן קאַרטל" איז 24.99$. דער אינהאַלט פֿון דעם קאַרטל שטעלט מיט זיך פֿאָר, ניט נאָר די ייִדישע און קריסטלעכע רעליגיעס, נאָר אויך רעליגיעס פֿון אַנדערע פֿעלקער. עס ווערט דאָרטן דערמאָנט די געשיכטע פֿון ישו־הנוצרי און זײַן שליחות צו דער מענטשהייט, ווי אויך די נעמען פֿון דוד המלך, שלמה המלך, רבנים, באַרימטע פּויפּסטן און הייליקע פֿון דער קריסטלעכער ביבל.
אין דעם בריוו צו די מענטשן פֿון דעם דאָזיקן וועבזײַטל, באַטאָנט הרבֿ שמואל ראַבינאָוויטש, אַז דאָס פֿאַרקויפֿן דאָס קאַרטל מיט זײַן אינהאַלט, איז אַ פֿאַרשוועכונג פֿון גאָטס נאָמען. עס איז אויך אַן איסור (פֿאַרבאָט) פֿון דער תּורה און אויך קעגן דעם געזעץ פֿון דער ישׂראל־מדינה, וואָס פֿאַרבאָט צו האַנדלען מיט אַלטערטימלעכע אָביעקטן ווי עס זענען די שטיינער פֿון דעם כּותל־המערבֿי.

‫פֿון רעדאַקציע

עס קלינגט נאָך אין די אויערן און עס שווינדלען פֿאַר די אויגן די טאָג־טעגלעכע ידיעות פֿון ליביע, וווּ די רעבעלן האָבן זיך קעגנגעשטעלט דער דיקטאַטור פֿונעם בלוטיקן דיקטאַטאָר מואַמאַר קאַדאַפֿי; דער גאַנצער מערבֿ האָט אונטערגעכאַפּט דעם קאַמף און אויף אַלע אופֿנים געשטיצט די רעבעלן... דעם סוף פֿון קאַדאַפֿי האָבן אויך אַלע געהערט און געזען. אויס דיקטאַטור, וואָס ווײַטער?... און ווײַטער זײַנען אַלע ווי בלינד און שטום געוואָרן, מיט איין וואָרט — פֿאַרגעסן!
פֿון דעסטוועגן, אייניקע ידיעות שנײַדן זיך דורך, דורך דער געדיכטער נעץ פֿון אַנדערע טאָג־טעגלעכע געשעענישן, וואָס ס’איז שוין מיט זיי פֿאַרכאַפּט סײַ די וועלט און סײַ די מעדיאַ. וואָס הערט זיך טאַקע אין דער באַפֿרײַטער ליביע? לויט דער קנאַפּער אינפֿאָרמאַציע, שאַפֿט זיך אַן אײַנדרוק, אַז טיילווײַז איז דאָס לאַנד אַרײַנגעפֿאַלן אין אַ מיטל־עלטערלעכן צײַטגרוב. ליביע האָט זיך צעשפּאַלטן אַפֿילו נישט אויף דרײַ פּראָווינצן, ווי ס’איז געווען אין דער קאָלאָניאַלער תּקופֿה, נאָר אויף באַזונדערע קיניגלעכע שטעט, מיט אייגענע באַוואָפֿנטע גרענעצן, אָדער געגנטן, וואָס ווערן קאָנטראָלירט פֿון געוויסע שבֿטים.
די מיליטאַנטישע מחנות, אין שפּיץ מיט די נעכטיקע פֿעלד־קאָמאַנדירן, האָבן איבערגענומען די פֿונקציעס פֿון אַן אַרמיי; זיי זײַנען אויך די ריכטערס און זיי פֿירן אויס דעם אורטייל. קיין אַלגעמיינע געזעצן זײַנען נישטאָ — יעדער שבֿט לעבט לויט זײַנע אייגענע כּללים, וואָס דער הויפּט־כּלל איז: ווער ס’איז שטאַרקער, דער איז גערעכט. ווי ווײַט עס וועט אַזוי אָנגיין, איז שווער צו זאָגן. צוריק גערעדט, צי איז גרייט דער מערבֿ איצט זיך בכלל אַרײַנצומישן?
און דאָך איז דאָ אַ האָפֿענונג, אַז דער מערבֿ וועט עס טאָן און גאָר אין גיכן; נישט אַזוי צוליב אײַנשטעלן דאָרטן אַ דעמאָקראַטיע, ווי צוליב דער גרויסער נאַפֿט־פּראָבלעם, וואָס טרײַבט אים זיך אומצוקערן צו דעם ליבישן פּאָסט־קאַדאַפֿישן לאַנד.