» געשיכטע
January 5, 2007
קהילה־לעבן, געשיכטע
פֿון יצחק פּשעטיצקי (אורוגווײַ)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

ד״ר האָזע מילער, דער פֿאָרזיצער פֿון דער ייִדישער קהילה אין קובאַ, בײַם אַרײַנגאַנגש פֿון דער שיל ״בית שלום״, אין האַוואַנאַ
די פֿײַערונגען זענען דורכגעפֿירט געוואָרן צווישן אָקטאָבער און דעצעמבער פֿונעם פֿאַרגאַנגענעם יאָר 2006. אין אָקטאָבער הײַיאָר איז אין האַוואַנאַ געשפּילט געוואָרן דער טעאַטראַלער ספּעקטאַקל "דאָס טאָגבוך פֿון אַננאַ פֿראַנק", רעזשיסירט פֿון טאָני וואַז. אויך דעם 25סטן און 26סטן נאָוועמבער זענען געוויזן געוואָרן אינעם קינאָ־טעאַטער "טשאַפּלין" פֿילמען פֿון ייִדישער טעמאַטיק. דעם 27סטן נאָוועמבער איז אונטערן פּאַטראָנאַט פֿון דער העברעיִשער קהילה, פּרעזענטירט געוואָרן אַ ספּעציעלע אויפֿלאַגע פֿון דער צײַטשריפֿט "מנורה" — מיט אַ בײַלאַגע וועגן דער געשיכטע פֿונעם קובאַנער ייִדישן ייִשובֿ, רעדאַגירט פֿון מאַריטזאַ קאָרראַלעס.

January 5, 2007
ייִדיש־וועלט, געשיכטע
פֿון שיקל פֿישמאַן (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אַ גרופּע אינטעלעקטואַלן, צווישן זיי — אַלבערט אײַנשטיין (רעכטס) און
עדווין מאַרקהאַם (אין מיטן), בעת אַן אונטערנעמונג אין ניו־יאָרק, 1934
געווען אַ מאָל צײַטן ווען די ניו־יאָרקער ייִדישע גאַס האָט געמיינט, אַז די מאָדערנע "אַנשי־ייִדיש" זענען גאָלע אינטעלעקטואַלן. פֿאַר וואָס דאָס איז געווען אַזוי איז שווער איצט פּינקטלעך צו דערגיין. די "דיסקורס־אַנאַליטיקער" פֿאַרשטייען דאָך אַלץ אינטויִטיוו, און דאָס האַרץ זאָגט זיי אונטער, אַז די תּשובֿה אויף מײַן קשיא געפֿינט מען אינעם לפֿי־ערך גרויסן קרײַז שרײַבערס, פּאָעטן, זשורנאַליסן, דראַמאַטורגן, עסיייִסטן און פּען־מענטשן מכּל־המינים, שוין ניט רעכענענדיק זיך מיט אַקטיאָרן, זינגערס, רעדאַקטאָרן און אויטאָדידאַקטן פֿון אַלע מינים־שהוא, וואָס האָבן אומעטום און הויך געלאָזט הערן פֿון זיך אויף אָט דער גאַס.

January 5, 2007
פֿאָרווערטס - 110
פֿון גענאַדי עסטרײַך
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

מיכאַיִל זאַמעטקין
אַז מע רעדט וועגן ייִדישע אַקטיוויסטן בכלל און וועגן די מחברים פֿון "פֿאָרווערטס" בפֿרט, קען מען ניט אויסמײַדן די טעמע פֿון אוטאָפּיעס. מיכאַיִל זאַמעטקין (1859 אָדער 1860—1935), איינער פֿון די גרינדער פֿון דער צײַטונג (אין 1900 און 1901 איז ער געווען איר מיטרעדאַקטאָר), האָט געהערט צו די סאָציאַליסטישע בעלי-חלומות פֿון דער זעלבער גרופּע פּאָליטיזירטע רוסיש-ייִדישע אימיגראַנטן, פֿון וועלכער ס׳איז אַרויס אויך אַב. קאַהאַן. צו דער צײַט, ווען זאַמעטקין איז אָנגעקומען קיין אַמעריקע, אין 1882, האָט ער שוין געהאַט אַ דערפֿאַרונג פֿון סאָציאַליסטישער טעטיקייט אין זײַן היימשטאָט אָדעס.

December 29, 2006
געשיכטע
פֿון עקיבֿא פֿישבין (‫ישׂראל)

דעם 12טן יולי 1906 האָט מען דרײַפֿוסן ריינגעוואַשן פֿון יעדן פֿאַרדאַכט
הונדערט יאָר איז געוואָרן זינט די העכסטע יורידישע אינסטאַנץ פֿון פֿראַנקרײַך האָט, אין נאָמען פֿונעם פֿראַנצויזישן פֿאָלק, זיך געשלאָגן על־חטא — און אַלפֿרעד דרײַפֿוס, דער ייִדישער קאַפּיטאַן — איז געוואָרן רעהאַביליטירט: ריינגעוואַשן פֿונעם בילבול. דער פֿײַערלעכער אַקט פֿון רעהאַביליטאַציע האָט אַ סוף געמאַכט צום יורידישן שווינדל, וואָס האָט צוועלף יאָר צײַט צעריסן די פֿראַנצויזישע געזעלשאַפֿט און אויפֿגערודערט די גאַנצע וועלט.

December 29, 2006
געשיכטע
פֿון מיכאל קרוטיקאָוו (ען־אַרבאָר)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אַרקאַדי זעלצער. ייִדן פֿון דער סאָוועטישער פּראָווינץ׃ וויטעבסק און די שטעטלעך, 1917—1941. מאָסקווע׃ ראָספּען, 2006 (רוסיש)Arkadi Zeltser. The Jews of the Soviet Provinces: Vitebsk and the Shtetls 1917—1941. Moscow: ROSSPEN, 2006.
דאָס בוך פֿונעם רוסיש־ייִדישן היסטאָריקער פֿון ירושלים אַרקאַדי זעלצער איז אַ פֿרוכט פֿון מער ווי צען־יאָריקער פֿאָרשערישער אַרבעט. דער מחבר מאָלט דאָ אַ פֿילפֿאַרביקן קאָלעקטיוון פּאָרטרעט פֿון סאָוועטישן ייִדנטום אין דער וויטעבסקער געגנט פֿון ווײַסרוסלאַנד אין דער צײַט צווישן דער אָקטאָבער־רעוואָלוציע און דעם חורבן. די דאָזיקע פֿאָרשונג באַזירט זיך, קודם־כּל, אויף די מאַטעריאַלן פֿון אַרכיוון און פּרעסע, וועלכע האָבן אָפּגעשפּיגלט די פֿילזײַטיקייט פֿונעם טאָג־טעגלעכן לעבן. דעם מחבר האָט זיך אײַנגעגעבן צו לייזן צוויי אויפֿגאַבעס. זײַן בוך שטעלט מיט זיך פֿאָר אי אַ סאָלידע אַנאַליטישע פֿאָרשונג, אי אַ לעבעדיקע היסטאָרישע דערציילונג, וואָס טראָגט אין זיך דעם טעם פֿון דער תּקופֿה.

December 29, 2006
ייִדיש־וועלט, געשיכטע
פֿון מישע לעוו (‫ישׂראל)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

מויני שולמאַן

(סוף פֿון פֿריִערדיקן נומער)

שולמאַן פֿלעגט זיצן אײַנגעהויקערט. זײַן רוקנביין איז געווען אַרומגעזאַפֿט מיט אַ האַרטן לעדערנעם גאַרטל און אַלץ איינס האָט ער געליטן פֿון שטאַרקע ווייטיקן. פֿון זײַטיקע פֿלעגט ער עס אויסבאַהאַלטן. אַזוי, אײַנגעהויקערט, מיטן טעקסט דערנענטערט צו די אויגן, האָט ער געקענט פֿון פֿאַר טאָג ביז שפּעט אין דער נאַכט רעדאַקטירן אַ מאַנוסקריפּט פֿון אַ בוך, די קאָרעקטור־זײַטלעך, די וויאָרסטקע, ביז דער ספֿר פֿלעגט ניט אָנטרעפֿן אין אײַנבונד־צעך.

December 29, 2006
פֿאָרווערטס - 110
פֿון גענאַדי עסטרײַך
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

דעם 1טן סעפּטעמבער 1905 איז אַרויס דער ערשטער נומער פֿון אַ נײַער וועכנטלעכער אויסגאַבע, פֿינאַנצירט דורכן "פֿאָרווערטס". געהייסן האָט דער זשורנאַל "דער צײַט-גײַסט", און ער וועט אַרויסגיין אין משך פֿון די קומענדיקע דרײַ יאָר. אין די ערשטע שורות האָבן די רעדאַקטאָרן קלאָר געמאַכט די אידעאָלאָגישע פּאָזיציע פֿון דעם וואָכנבלאַט: "׳דער צײַט-גײַסט׳ ווערט אַרויסגעגעבן פֿון דער ׳פֿאָרווערטס-אַסאָסיִיישן׳. זײַן ריכטונג איז דעריבער די ריכטונג פֿון דעם ׳פֿאָרווערטס׳.

December 22, 2006
ייִדיש־וועלט, טעאַטער, געשיכטע
פֿון איציק גאָטעסמאַן (ניו־יאָרק)

דער ייִדישער טעאַטער האָט נישט נאָר געבליט אין ניו־יאָרק און אין מיזרח־אייראָפּע; איינער פֿון זײַנע צענטערס במשך פֿון דער ערשטער העלפֿט פֿונעם 20סטן יאָרהונדערט איז געווען אַרגענטינע, וווּ צענדילקער טויזנטער טעאַטער־ליבהאָבער זענען געווען שטענדיקע אָפּנעמער פֿון דער אָרטיקער ייִדישער בינע־וועלט. אַ גרעסערע צאָל טרופּעס, סײַ אייגענע, סײַ די, וועלכע זענען געקומען צו גאַסט, האָבן געוווּסט, אַז דער ייִדישער אַרגעניטנער טעאַטער־עולם נעמט זיי וואַרעם אויף.

December 22, 2006
ייִדיש־וועלט, געשיכטע
פֿון מישע לעוו (‫ישׂראל)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

(אָנהייב אין פֿאָריקן נומער)

מויני שולמאַן

ווער זשע איז געווען מויני שולמאַן, וואָס כּמעט אַלע אָנגעזעענע פּראָזאַיִקער האָבן זיך צו אים באַצויגן מיט אַזוי פֿיל אָפּשײַ און אַפֿילו ליבע?

געוואַקסן איז ער אין אַ דורכויס ייִדישער שטוב און, ניט געקוקט אויף די פֿאַרוויסטונגען, וואָס האָבן זיך אָנגעהויבן נאָך אין די דרײַסיקער יאָרן, האָט ער שטענדיק געטענהט, אַז כּל־זמן ייִדן זײַנען פֿאַרשפּרייט איבער גאָר דער וועלט וועט אונדזער לשון ניט אונטערגיין.

December 22, 2006
פֿאָרווערטס - 110
פֿון גענאַדי עסטרײַך
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

י. י. זינגער
אין דעם קומענדיקן נומער פֿון דעם זשורנאַל Prooftexts, וואָס באַשעפֿטיקט זיך מיט ייִדישער און העברעיִשער ליטעראַטור-געשיכטע, וועט אַרויסגיין מײַן אַרטיקל וועגן דוד בערגעלסאָנס און י. י. זינגערס זשורנאַליסטישע באַשרײַבונגען פֿון מאָסקווע, וווּהין זיי זײַנען געקומען סוף 1926, ווי קאָרעספּאָנדענטן פֿון צוויי ניו-יאָרקער צײַטונגען: זינגער איז געקומען פֿון וואַרשע, ווי אַ פֿאָרשטייער פֿון "פֿאָרווערטס", און בערגעלסאָן איז געקומען פֿון בערלין, ווי אַ פֿריש-אויסגעבאַקענער פֿאָרשטייער פֿון דער קאָמוניסטישער "פֿרײַהייט"; אַהין איז ער, אָנהייב יאָר, אַוועק פֿון "פֿאָרווערטס".

December 15, 2006
ייִדיש־וועלט, געשיכטע
פֿון מישע לעוו (‫ישׂראל)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

(אָנהייב אין פֿאָריקן נומער)

בליומע קאָטיק (1908—1968)
און אירע באַרימטע אָבֿות

וועגן דעם הויפּט־רעדאַקטאָר פֿון "עמעס"־פֿאַרלאַג, א. פֿאַלקאָוויטש, האָט דוד בערגעלסאָן אין זײַן צײַט געשריבן: "דער מענטש וואָס האָט קיין מאָל אין ערגעץ ניט געאײַלט און קיין מאָל אין ערגעץ ניט פֿאַרשפּעטיקט".

December 8, 2006
רעליגיע, געשיכטע, פֿאַרשײדנס
פֿון יואל מאַטוועיעוו (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

דער ספֿר ״אור השם״
אינעם יאָר 1600 איז דער פּראָמינענטער איטאַליענישער פֿילאָסאָף דזשאָרדאַנאָ ברונאָ פֿאַרברענט געוואָרן אויפֿן אינקוויזיציע־שײַטער פֿאַר זײַנע "הערעטישע" מחשבֿות. צווישן אַנדערן, האָט מען באַשולדיקט ברונאָן אין דעם, וואָס ער האָט געגלייבט, אַז אויף אַנדערע פּלאַנעטן קענען אויך עקזיסטירן לעבעדיקע באַשעפֿענישן. אַ סך היסטאָריקער האַלטן, אַז דאָס אַליין איז שוין געווען פֿאַררעכנט, לויט די אַכזריותדיקע געזעצן פֿון אינקוויזיציע, פֿאַר אַ "טויטלעכן פֿאַרברעכן"; אַ טייל אַנדערע פֿאָרשער מיינען, אָבער, אַז די עיקר־סיבֿה פֿונעם אורטייל איז געווען פֿאַרבונדן מיט נאָך גרעסערע "עבֿירות": ברונאָ האָט אָפּגעלייקנט די "דרײַפֿאַכיקע נאַטור" פֿון ג־ט און געהאַלטן פֿון גילגולים, ווי אויך אַנדערע "אומקריסטלעכע" ענינים.